NANO: Đây là quyển sách “NGƯỢC CHIỀU VUN VÚT” của Joe Ruelle mà do người bạn
của NANO tặng. Joe Ruelle là người Canada sang học ngôn ngữ và sống ở VN mới
gần 10 năm, nhưng vốn tiếng Việt khá phong phú. Và với khả năng quan sát tinh
tế, cách viết dí dỏm, những tản văn của Joe Ruelle rất ấn tượng, thú vị và thu
hút người đọc. “Tạm biệt Hello” là một trong những tản văn trong sách mà NANO
đánh máy lại để các bạn tham khảo
(Nhân viên phục vụ bên CPC)
TẠM BIỆT HELLO[1]
Tôi may mắn
được đi nhiều nước châu Á. Ở Nhật, nhân viên phục vụ luôn cúi đầu và chào khách
bằng “Konichiwa”, nghe rất hay, cách lịch sự chỉ có ở Nhật. Ở Lào, nhân viên
chào khách bằng “Sabaidee”, dù khách người Lào 90 tuổi hay người Tây vừa sang
hôm qua. Ở Thái, nơi trình độ tiếng Anh của dân rất cao, nhân viên chắp hai tay
vào nhau chào khách bằng “Sawatdee-Kaa” (hoặc “Sawatdee-Krap” nếu nhân viên là
người nam). Ở Trung Quốc thì “Ni-hao”, ở Hàn Quốc thì “An nyeong ha say yo”, ở
Campuchia thì “Choum-reap-sua”, ở Mông Cổ thì “Sain-baina-uu”…
Vậy tại sao ở
Việt Nam
cứ khách Tây đến là “Hêlô! Hêlô!”, như các anh chị làm nghề phục vụ đang tham
gia chương trình trao giải đặc biệt do Hội đồng Anh tài trợ. Tiếng Việt nghe
rất thanh lịch và tình cảm – kể cả khi không hiểu nghĩa. Tại sao không dùng nó
?
Tôi hỏi nhiều
nhân viên phục vụ tại sao họ không chào khách Tây bằng tiếng Việt. Họ trả lời
rằng họ muốn làm hài lòng khách tối đa, chào khách Tây bằng tiếng Tây sẽ khiến
khách cảm thấy được quý. Họ lý giải một cách cặn kẽ, nhẹ nhàng, khiêm tốn. Họ
nhầm.
Hãy hình dung
một anh người Việt sang nước ngoài rồi ở đâu cũng được (hoặc bị) chào bằng “Xin
chào”, phát âm lơ lớ, thanh điệu chưa chuẩn. Có khi lúc đầu anh cảm thấy vui
vui – “Hay nhỉ, người ở đây thích dùng tiếng mình” – nhưng sau một thời gian
anh ấy rất chán. “Hello” nói với giọng uyển chuyển và thanh lịch của người Anh
nghe hay hơn nhiều.
Nhiều khách
Tây bước vào cửa hàng tại Việt Nam
và được chào bằng tiến Việt thấy sướng tai lắm. Câu đó, nó lạ, nó hay, nó chính
là lý do mình xách va li đi đến nơi xa. Trái lại, nhiều khách Tây bước vào cửa
hàng tại Việt Nam và bị chào bằng “Hello”, từ hai âm tiết nghe hàng triệu lần
tính từ lúc sinh ra, phải nói là hơi ngứa tai một chút. Chưa đủ ngứa để nói với
người ta, nhưng đủ để nói với bản thân.
Không phải chỉ
mất một cơ hội “tặng quà”, mà các anh chị phục vụ vô tình mở hộp Pandora, tự
kéo về nhiều rắc rối lẽ ra không cần. Nhân viên chào khách Tây bằng tiếng Tây
là vô thức chấp nhận theo văn hóa của khách (mà có theo được đâu?), còn nhân
viên chào khách Tây bằng tiếng Việt là lịch sự mời khách theo văn hóa của nơi
đang ở.
Thêm vào đó,
“Hello” là tiếng Anh. Có nhiều người thực sự không thoải mái với sự phổ biến
của tiếng Anh toàn cầu – nhất là người Pháp. Người Pháp nào cũng biết một chút
tiếng Anh, nhưng sang Paris
sẽ không có người bán bánh nào chào du khách nước ngoài bằng “Hello”. Người
Đức, người Nga, người Tây Ban Nha – số người “dị ứng tiếng Anh” hiện đang rất
cao. Họ công nhận tiếng Anh là ngôn ngữ quốc tế, nhưng sự công nhận ấy mang
tính miễn cưỡng. (Hãy hình dung tiếng Trung thành ngôn ngữ quốc tế và du khách
người Việt đi đâu cũng bị chào bằng “Ni-hao”.) Biết đâu cánh cửa cửa hàng chưa
kịp đóng là người bán hàng đã làm mất lòng khách.
Cách của Việt Nam
luôn là an toàn nhất, là sướng tai nhất, là chu đáo nhất.
Tuy nhiên cách
của Việt Nam
là cách nào? Khuyên nhân viên chào khách Tây bằng tiếng Việt thì dễ - nhưng
chọn cụm từ nào để chào là một việc khác. Xin chào? Chào anh chị? Chào cô, chú,
bác, ông, bà, cụ? Khỏe không? Đi đâu đấy? Mỉm cười không nói gì? Hình như tiếng
Việt chưa có cách chào phổ biến nào có thể áp dụng trong mọi trường hợp thuộc
loại “Hello”. Tiếng Nhật có “Konichiwa”, tiếng Hàn có “An nyeong ha say yo”.
Nhưng tiếng Việt thì… tiếng Việt hơi phức tạp.
Lúc đầu tôi
nghĩ ứng cử viên triển vọng nhất vẫn là “Xin chào”. Vừa đơn giản, vừa Việt Nam. Nhưng sự
thật là từ “Xin chào” trong tiếng Việt nghe khác với từ “Hello” trong tiếng
Anh. Khi phân tích về chuyện này trên các mạng xã hội tôi nhận được một số phản
hồi tỉnh táo, trong đó có lời nhận xét của bạn Nghị đang sinh sống tại thành
phố quê hương tôi.
“Xin chào có trong tự điển tiếng Việt hẳn
hoi, có trong hầu hết tất cả phần dịch của các sách ngoại ngữ giao tiếp, nhưng
đây lại là một từ gần như tuyệt chủng trong giao tiếp hằng ngày. Chỗ duy nhất
mà tôi biết nơi ‘Xin chào’ được chính thức hóa là nhà hàng Kentucky. Và thú thật, tôi có ác cảm với nó
ngay từ lần đầu nó được áp dụng hồi tôi còn học cấp hai… ‘Xin chàooo!’ Thú thật
tôi không hiểu vì sao KFC lại đề ra quy định này cho nhân viên… với phong cách
hiện đại, chủ đề thức ăn nhanh và trẻ trung của KFC, nói ‘Hi’ là gọn nhẹ và hợp
nhất với tiêu chí của nhà hàng”
Chuyện Nghị là
người Việt viết bài ở Vancouver để ủng hộ cách chào của tiếng Anh, còn tôi là
người Canada viết bài ở Hà Nội để ủng hộ cách chào của tiếng Việt chứng tỏ rằng
Thái Bình Dương đang ngày càng nhỏ đi. Nhưng nước vẫn còn và mình nên trôi về
vấn đề chính: từ “Xin chào” chưa ổn. Nếu cảm giác bạn Nghị là cảm giác phổ biến
(và tôi tin thế) thì phải tìm từ khác.
Cứ cho rằng
“Xin chào” đã tuyệt chủng trong giao tiếp hằng ngày. “Konichiwa” là nhân viên
Nhật chào khách Tây giống cách họ
chào khách Nhật. Nhưng “Xin chào” (vì chết trong giao tiếp) là nhân viên Việt
chào khách Tây không giống cách họ
chào khách Việt.
Mà sự phân
biệt mà thực chất của vấn đề. Một cách chào dành riêng cho khách Tây, một cách
ứng xử dành riêng cho khách Tây, (một mức giá dành riêng cho khách Tây) – tất
cả đều không ổn. Sự quý mến là nguyên lý của nhân quả: quý người ta là để người
ta quý mình. Nhưng muốn được quý phải biết mình là ai.
Tôi vẫn cho
rằng nếu chỉ có hai lựa chọn “Hello” và “Xin chào” thì các anh chị làm nghề
phục vụ nên chọn “Xin chào” để dùng với khách Tây. Trong mắt đa số thì “Xin
chào” thắng “Hello” tuyệt đối.
Nhưng không
phải tiếng Việt chỉ mỗi sự lựa chọn ấy đâu. Tôi nghĩ tới nghĩ lui mới quyết
định cách tốt nhất là cách quen thuộc nhất.
Chào anh! Chào
chị! (Chào cô, chào chú, chào bác!) Tại sao không? Thỉnh thoảng người Việt đánh
giá hơi thấp về khả năng tiếp cận văn hóa của khách Tây – đến giờ vẫn có người
ngạc nhiên khi thấy tôi dùng đũa. Sự thật là du khách Tây ở bên này nhanh hiểu
không khác gì du khách “ta” ở bên kia.
Cách chào của
tiếng Thái cũng phụ thuộc giới tính (của người nói), nhưng không vì thế mà nhân
viên phục vụ ở đó ngại dùng với khách Tây. Họ tự tin. Họ công bằng. Họ không lộ
quốc tịch của khách qua nội dung lời chào. Tất nhiên hệ thống xưng hô của Việt Nam
phức tạp hơn một chút, nhưng không đến nỗi là phải giấu nó dưới giường mỗi khi
thấy khách Tây chạy tới.
Chào anh đi.
Chào chị đi. Khách sẽ hiểu, còn nếu chưa thì đó là cơ hội dạy thêm về văn hóa
Việt Nam
– “You are my ‘chị’, it means ‘older sister’”. Đó là một Việt Namn tôi muốn du
khách luôn thấy. Một Việt Nam
tự tin. Một việt Nam
tự nhiên. Không phải một Việt Nam
“generic” đạt tiêu chuẩn ISO 9002.
Cách chào là
một trong những điều thiêng liêng nhất của một ngôn ngữ, là điểm khởi đầu và
khép lại một cuộc trò chuyện. Người việt khá khiêm tốn, quý khách, nhiệt tình
hòa nhập – nhưng hòa nhập đến mức thay lời chào của mình bằng lời chào của
người ta “hé-lộ” một điều khó nói. Chào xong thì dùng tiếng nào cũng được,
nhưng phải chào xong đã.
Dĩ nhiên vấn
đề này lớn hơn các anh chị làm nghề phục vụ. Vừa lớn hơn, vừa nhỏ hơn. Tôi xin
kết thúc bài viết đanh đá này bằng một câu chuyện vui. Hồi mới sang Hà Nội, tôi
thuê nhà trong một khu chung cư cũ. “Hello, Hello”, các cháu kêu mỗi khi thấy
tôi xuống cầu thang. Đứa nào ngại bị bố mẹ giục: “Ông Tây kìa, con Hê-lô đi”.
Tôi cười mỉm, vẫy tay, bước ra khỏi cổng.
Ngay cổng hay
có một cháu trai khoảng bốn tuổi đạp xe đạp theo vòng số tám, mặt nó to, tóc nó
ngắn tũn. Khi thấy tôi, nó luôn nhìn lên và nói “Chào chú” (Còn chưa thấy thì
bố nó nhắc: “Con ơi, chào chú kìa”). Tôi quý nó lắm! Quý vô cùng.
Nó là tương
lai Việt Nam
Chào Bác, chúc ngày mới tốt lành!
Trả lờiXóaMột anh Tây dạy người Việt dùng tiếng Việt mà để coi có ai học học không.
Trả lờiXóaChào anh! chúc ngủ ngon.
Trả lờiXóaChào ngày mới!
Trả lờiXóaBác Bobi sửa lại tiêu đề bài viết đi nhé XIN CHÀO HELLO!
"Xin chào Hello" thì đúng rồi, nhưng không hiểu tại sao tiêu đề trong sách lại là "Tạm biệt Hello". Có thể đây là lỗi biên tập hoặc lỗi "thằng đánh máy" (người của Đào Duy Quát).
XóaChúc TT ngày đầu tuần mới gặp nhiều may mắn.
Một bài viết thật hay. Người Việt bây giờ có khi dùng ngoại ngữ nhiều hơn tiếng Việt. Chán hơn nữa là trong một câu tiếng Việt họ thích mượn một vài từ ngoại ngữ nói cho oách trong giao tiếp văn phòng hay chuyện phiếm với nhau ở một môi trường hoàn toàn Việt. Book vé, note ra, order cho chị, đưa sếp list khách hàng, pro quá....
Trả lờiXóaCó người Việt quen dùng tiếng Anh, đến khi chuyển từ tiếng Anh chuyển sang tiếng Việt thì ngắc ngứ, mãi không thoát ý. Trong khi đó những Việt Kiều xa quê hương lâu năm lại sử dụng tiếng mẹ đẻ chuẩn hơn những người hiện tại đang sống trên quê hương mình.
Quả là một nghịch lý!